Va chạm giữa kinh tế số và mục tiêu Net Zero
Hội nghị thượng đỉnh khí hậu COP30 sắp tới tại Brazil diễn ra trong bối cảnh các quốc gia đang chịu áp lực chuyển từ cam kết sang hành động thực tế. Tuy nhiên, một biến số mới đầy thách thức đã xuất hiện làm đảo lộn các dự báo: Trí tuệ nhân tạo.
Với dự báo chi tiêu cho trung tâm dữ liệu sẽ chạm mốc 1,1 nghìn tỷ USD vào năm 2029, nhu cầu điện năng cho AI đang tăng trưởng với tốc độ phi mã. Thực tế này đặt các nhà hoạch định chính sách toàn cầu trước một câu hỏi sinh tử về chiến lược: Làm thế nào để phát triển kinh tế số mà không phá vỡ quy hoạch năng lượng xanh?
Nghịch lý AI: “Cỗ máy ngốn điện” hay “Vị cứu tinh”?
AI đang sắm một vai trò kép đầy mâu thuẫn trong bức tranh năng lượng toàn cầu. Một mặt, việc vận hành các nền tảng công nghệ AI đang trở thành một gánh nặng cho vấn đề năng lượng của hành tinh. Các trung tâm dữ liệu và chip xử lý AI hiện là những “cỗ máy ngốn điện” bậc nhất. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cảnh báo, đến năm 2035, riêng các trung tâm dữ liệu tại Mỹ có thể tiêu thụ tới 8,6% tổng sản lượng điện quốc gia.
Mặt khác, ở chiều ngược lại, AI sở hữu khả năng vượt trội so với con người trong việc dự báo thời tiết, điều tiết nguồn điện gió/mặt trời và cân bằng tải lưới điện trong thời gian thực.
Nếu thiếu sự can thiệp chính sách kịp thời, AI sẽ biến thành “kẻ cạnh tranh tài nguyên”, hút cạn nguồn điện sạch vốn cần được san sẻ cho các ngành sản xuất thiết yếu khác.
Báo động đỏ về nguy cơ “tư nhân hóa” hạ tầng năng lượng
Đây là điểm nghẽn lớn nhất mà giới quan sát đang cảnh báo. Các tập đoàn công nghệ lớn (Big Tech) như Google, Amazon hay Microsoft đang ráo riết ký kết các hợp đồng mua bán điện sạch dài hạn (PPA), thậm chí tự đầu tư vào điện hạt nhân và địa nhiệt để phục vụ riêng cho họ. Xu hướng này dẫn đến ba hệ lụy nghiêm trọng:
- Sự cô lập hạ tầng (Siloed Capacity): Nguồn điện sạch mới được tạo ra chỉ chảy về các máy chủ (server) của AI, tạo thành các “ốc đảo năng lượng” tách biệt, không hòa vào lưới điện chung để phục vụ dân sinh hay công nghiệp.
- Các ông lớn công nghệ với tiềm lực tài chính mạnh sẽ gom hết chứng chỉ xanh (ESG), trong khi doanh nghiệp nhỏ và người dân buộc phải dùng điện từ nhiên liệu hóa thạch hoặc chịu mức giá đắt đỏ.
- Gây áp lực ngược lên lưới điện: Tại Mỹ, nghịch lý đã xảy ra khi một số nhà máy điện than và khí đốt buộc phải hoãn đóng cửa chỉ để “gánh” nhu cầu tăng vọt từ các trung tâm dữ liệu, trực tiếp làm chậm tiến trình Net Zero.
Giải pháp từ mô hình “chuyển đổi kép”
Để hóa giải nghịch lý này, thế giới đang hướng tới chiến lược “Chuyển đổi Kép” (Twin Transition) – sự kết hợp hữu cơ giữa Chuyển đổi Số (AI) và Chuyển đổi Xanh (Năng lượng). AI không được phép chỉ là kẻ tiêu thụ thụ động, mà phải trở thành “bộ não” điều hành hệ thống năng lượng.
Các hướng đi chiến lược bao gồm:
- Tối ưu hóa lưới điện: Ứng dụng AI để dự báo phụ tải chính xác và cân bằng lưới điện, đặc biệt trong bối cảnh năng lượng tái tạo (điện gió, mặt trời) luôn biến thiên thất thường.
- Quy hoạch đồng bộ: Chấm dứt tình trạng các trung tâm dữ liệu mọc lên tự phát. Vị trí đặt các AI Hub phải phù hợp và nằm trong tính toán tổng thể của quy hoạch hạ tầng lưới điện quốc gia.
- Cơ chế chia sẻ trách nhiệm: Hạ tầng năng lượng do Big Tech đầu tư bắt buộc phải có cơ chế chia sẻ lợi ích và công suất với cộng đồng, thay vì chỉ phục vụ lợi ích cục bộ của doanh nghiệp.
Kỷ nguyên AI không chỉ là cuộc đua về sức mạnh tính toán, mà về bản chất, đang trở thành cuộc đua về an ninh năng lượng. Bài toán đặt ra cho Việt Nam và các quốc gia đang phát triển không dừng lại ở việc làm sao để thu hút dòng vốn “đại bàng” công nghệ, mà là làm sao để chung sống bền vững với những “cỗ máy ngốn điện” này.
Thành công của chiến lược Chuyển đổi Kép sẽ không được định đoạt bởi số lượng trung tâm dữ liệu được xây dựng, mà bởi khả năng tích hợp thông minh giữa hạ tầng số và hạ tầng xanh. Đã đến lúc tư duy quản lý năng lượng cần thoát khỏi lối mòn “cung không đủ cầu thì xây thêm nhà máy”, để chuyển sang tư duy “tối ưu hóa từng watt điện bằng công nghệ”.
Chỉ khi nào AI được chuyển hóa từ một gánh nặng tiêu thụ thành “bộ não” điều hành lưới điện hiệu quả, khi đó, khát vọng về một nền kinh tế số hùng cường và cam kết Net Zero mới có thể song hành về đích. Đây không còn là lựa chọn, mà là mệnh lệnh sống còn cho sự phát triển bền vững trong thập kỷ tới.
Nguồn tham khảo: WEF