Nông nghiệp trước thách thức sinh tồn
Nông dân hiện đối mặt với hạn hán kéo dài, mưa thất thường, dịch hại khó lường và chi phí tăng cao. Đây không chỉ là vấn đề mùa vụ, mà còn ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định kinh tế và sự phát triển của cộng đồng.
Biến đổi khí hậu đang làm giảm năng suất, phá vỡ chu kỳ sinh trưởng. Năm 2024, thiên tai toàn cầu gây thiệt hại 417 tỷ USD, trong đó nông nghiệp chịu ảnh hưởng nặng nề. IPCC dự báo đến năm 2030, sản lượng ngô ở nhiều khu vực có thể giảm tới 24% nếu phát thải vẫn ở mức cao.
Không chỉ cây trồng, sâu bệnh cũng thay đổi theo khí hậu. Nhiều loại dịch bệnh mới xuất hiện tại những vùng chưa từng có trước đây. Đặc biệt, nông dân quy mô nhỏ – cung cấp tới một phần ba lương thực toàn cầu – là nhóm dễ tổn thương nhất do thiếu vốn và công cụ để thích ứng.
Cách AI có thể xúc tác cho cuộc cách mạng nông nghiệp tiếp theo
AI có thể giúp nông nghiệp bớt phụ thuộc vào kinh nghiệm và phản ứng chậm trễ. Các hệ thống AI hiện có thể phát hiện sớm dấu hiệu cây trồng bị stress, bệnh hoặc sâu hại trước khi mắt thường nhìn thấy. Chúng phân tích dự báo thời tiết, lập bản đồ điểm nóng và đưa ra khuyến nghị chính xác về thời điểm can thiệp.
Quan trọng hơn, AI hoạt động như một “bộ não chung” cho nông nghiệp toàn cầu. Một bệnh xuất hiện ở Tây Ban Nha có thể ngay lập tức cảnh báo nông dân ở Brazil hay Trung Quốc. Tri thức nông nghiệp được chia sẻ và mở rộng thay vì giới hạn ở từng địa phương.
Thực tế cho thấy, tại Brazil, AI đã giúp nông dân phát hiện sớm dịch bọ phấn trắng 3–5 tuần so với cách kiểm tra truyền thống, nhờ mô hình được huấn luyện bằng dữ liệu từ nhiều quốc gia khác.
Công nghệ phải đến được tay nông dân
Tuy nhiên, công nghệ thôi thì chưa đủ. Chúng ta cần khiến nó trở nên hữu ích với những người trực tiếp trồng trọt và sản xuất lương thực cho chúng ta.
Hầu hết nông dân vẫn đang ra quyết định dựa trên trực giác hoặc những dữ liệu rời rạc. Nguyên nhân không phải do họ thiếu chuyên môn, mà là vì các công cụ hiện có thường đắt đỏ, phức tạp hoặc xa rời thực tế.
Đây chính là nơi AI có thể hỗ trợ – nếu được triển khai dựa trên sự thấu hiểu sâu sắc nhu cầu của nông dân. Các công cụ AI có thể hướng dẫn thời điểm tưới tiêu, bón phân hoặc thả thiên địch. Chúng giúp giảm lãng phí, tiết kiệm nhân công và hỗ trợ nông dân đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững. Nhưng quan trọng là các công cụ này phải được thiết kế với các yếu tố: đơn giản, có thể mở rộng và chi phí hợp lý – đặc biệt ở những nơi có hạn chế về nguồn lực.
Một ví dụ điển hình là BeeHero, công ty sử dụng cảm biến trong tổ ong kết hợp với AI để tối ưu hóa quá trình thụ phấn, cung cấp thông tin chi tiết thông qua giao diện đơn giản, thân thiện với nông dân. Mô hình “cắm là chạy” của họ đã cho phép việc ứng dụng diễn ra nhanh chóng, với hơn 300.000 tổ ong được giám sát trên toàn thế giới. Đây là minh chứng rõ ràng rằng AI có thể vừa hiệu quả, vừa dễ sử dụng.
Bao gồm số đông là điều quan trọng. Nếu chúng ta thực sự nghiêm túc trong việc làm cho nông nghiệp bền vững hơn, thì AI phải được thiết kế để dễ tiếp cận, chứ không phải độc quyền.
Hạ tầng và chính sách – chìa khóa thành công
Thách thức không chỉ nằm ở công nghệ mà còn ở hệ thống. Nhiều vùng nông thôn thiếu internet ổn định và kỹ năng số, khiến triển khai AI khó khả thi. Chính phủ và doanh nghiệp cần đầu tư vào hạ tầng, đào tạo và các quan hệ đối tác công – tư để công nghệ phản ánh đúng sự đa dạng về cây trồng, địa lý và nhu cầu của nông dân.
Một nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới tại Tây Phi cho thấy, việc kết hợp chính phủ, nhà mạng và tổ chức phi chính phủ đã giúp nông dân nhận dự báo thời tiết, tư vấn cây trồng qua SMS, giọng nói và radio. Dù chưa có AI, nhưng đây là nền tảng quan trọng cho các công cụ dữ liệu mở rộng sau này.
Đồng thời, cần khung chính sách khuyến khích dữ liệu mở, tiêu chuẩn công nghệ công bằng và đổi mới dựa trên lợi ích của nông dân, tránh lặp lại bất bình đẳng về đất đai, đầu vào và thị trường.
Không thể chậm trễ
Sự kết hợp giữa AI và nông nghiệp mở ra cơ hội lớn để cùng lúc giải quyết biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và bất bình đẳng nông thôn. Nhưng thời gian không còn nhiều. Mỗi mùa vụ trôi qua, thêm nhiều cây trồng mất đi, nông dân gặp khó và cộng đồng tụt lại phía sau.
Nông nghiệp là nền tảng của sức khỏe, giáo dục, ổn định và hòa bình toàn cầu. Đã đến lúc xây dựng một hệ thống lương thực thông minh hơn, công bằng hơn và bền vững hơn – không chỉ vì năng suất, mà vì con người và hành tinh. Cuộc cách mạng nông nghiệp mới không còn là tương lai, mà đang diễn ra. Và chúng ta phải là người dẫn dắt nó.